De schaamte voorbij

Laatst werd ik geïnterviewd voor de Kringloopcast, dat is een podcast van Leonie Burggraaf over brocante, kringloop, tweedehands, vintage etcetera. Wat het erg leuk maakte om aan deze reeks mee te werken, was de vrijheid om er een eigen draai aan te geven en zo mijn eigen verhaal van generatiearmoede te verbinden met hoe leuk het ook kan zijn om alleen of met je kinderen door de kringloopwinkel te slenteren en daar te slagen.

Doordat ik zowel ervaringsdeskundige ben als historicus, heb ik zowel een heel eigen inzicht in hoe het vroeger voor veel mensen was, als doorleefde ervaringen met het diep in de schulden op zwart zaad zitten. 

Tot pakweg 60 jaar geleden was het voor heel veel mensen gewoon om kleding, inboedel en spullen door te geven binnen het gezin, tussen generaties of binnen families. Menigeen had grootouders die als seizoensarbeider op het platteland of als uitgebuite proletariër in de industrie het schamel brood bij elkaar moest schrapen. Om van de kinderarbeid nog maar te zwijgen. Schaamte en statusverschillen zijn ook van alle tijden. Ik ken diverse verhalen over moeders die in de crisistijd of tijdens de hongerwinter een pan water op het vuur zetten om voor de buurt de suggestie te wekken dat er nog te eten was.

Ik ben opgegroeid in een gezin waar weinig schaamte was. Ik liep als kind in de kleding die ik van grote neven kreeg en een van mijn kinderfietsen was eveneens een doorgevertje. Nu ben ik ook een KOPP-kind en dat betekent dat mijn ouders zelf met psychische problemen en trauma‘s zaten en bovendien hadden ze geen van beiden goed geleerd om met geld om te gaan. Ze begonnen al met schulden en door onverstandige beslissingen kwamen daar in de loop der jaren schulden bij. Het is bekend dat het hebben van geldzorgen stress geeft en het is ook bekend dat langdurige stress ervaringen van invloed zijn op het vermogen om lange termijn beslissingen te nemen. Eigenlijk leven mensen die langdurig met financiële stress geconfronteerd worden in een voortdurende overlevingsstand, met als gevolg dat er andere beslissingen genomen worden, wanneer er eenmaal geld is, dan die mensen zonder geldzorgen zouden nemen. Dat betekent dat in sommige gevallen er opeens grote uitgaven worden gedaan wanneer er kinderbijslag, vakantiegeld  of een toeslag binnenkomt. Dat soms ook geld wordt uitgegeven dat eigenlijk ergens anders voor bedoeld was of dat men rekeningen niet betaalt om alsnog iets anders te kunnen doen. (Of domweg om boodschappen te kunnen doen).

Mijn eigen vader heeft een tijdje ritten met de auto naar België gemaakt om vlak over de grens bij kleine postagentschappen girobetaalkaarten te innen, om vervolgens de francs in guldens om te wisselen en die guldens op eigen rekening te storten. De redenering was dat hij dan even positief stond zodat een kwartaalkrediet in stand bleef en hij nieuwe betaalkaarten opgestuurd kreeg. Ieder weldenkend mens ziet dat dit een kaartenhuis was dat vroeg of laat in moest storten en dat deed het dan ook. Mijn punt is, dat mijn vader in die periode toch deze bokkensprong maakte omdat hij geen andere mogelijkheid zag om het hoofd financieel boven water te houden. Eigenlijk was het een opluchting dat het kaartenhuis instortte, want toen werd er ingegrepen en kwamen we in de schuldsanering.

Was mijn vader dom? Nee. Was wat hij deed niet handig? Ja.  Hij deed de dingen die niet handig waren, vanuit het perspectief dat hij toen had, wat betekende dat hij naar vermogen zijn best deed om voor het gezin te zorgen. Achteraf, toen we het financieel wat beter hadden, keek hij zelf ook meewarig op deze periode terug. Mijn punt is eigenlijk dat dit iedereen kan overkomen. Wat ik heb meegenomen voor mezelf uit deze ervaringen en mijn eigen latere ervaringen, is dat het geen schande is om arm te zijn. Het heeft mijn creativiteit gestimuleerd en het heeft mij doen inzien, toen ik zelf een tijdje noodgedwongen veel van mijn spullen moest verkopen om te kunnen eten, dat spullen maar spullen zijn. Het was niet fijn om favoriete boeken of muziek van de hand te doen, maar spullen zijn bijna altijd vervangbaar. Veel van wat ik nu in mijn huis heb staan aan boeken en meubilair is tweedehands en ik heb veel van wat ik ooit noodgedwongen van de hand moest doen, in de loop der jaren in de kringloop teruggevonden. Ik ben er als een blijer en onafhankelijker mens uitgekomen en hecht mij meer aan mensen dan aan spullen.